Ζωγραφική και μουσική στην εκπαίδευση

Ζωγραφική και μουσική στην εκπαίδευση. Να μία ωραία συνάντηση. Θα ήταν παράτολμο να φανταστούμε μια τέτοια συνάντηση να πραγματοποιείται στην αίθουσα διδασκαλίας;  Ίσως, αφού ο χώρος δεν είναι σχεδιασμένος για τέτοιες συναντήσεις. Πολύ δε περισσότερο, που ευελπιστούμε  να υποδεχτούμε και να ενεργοποιήσουμε διαφορετικές αισθήσεις, οι οποίες θα συνυπάρξουν και θα συνεργαστούν στη σκέψη μας. Τουλάχιστον ας το προσπαθήσουμε.

Η δραστηριότητά μας είναι εικαστική. Δεν  ξεκινάμε όμως από τις εικόνες  αλλά  από τη μουσική. Η μουσική αποτελεί το ερέθισμα και τον οδηγό στη ζωγραφική διαδικασία: την οργάνωση  της σύνθεσης,  τις χρωματικές επιλογές και την επεξεργασία των σχημάτων.

Ζωγραφική και μουσική στην εκπαίδευση – Ο προσανατολισμός μας.

Αποκλείουμε τις ιδέες που μπορεί να προκύπτουν από μία μουσική σύνθεση. Δεν θα περάσουμε από τις ιδέες στα σχήματα και τα χρώματα. Δεν θέλουμε τέτοιους μεσάζοντες στη συνάντησή μας και δεν είναι στις προθέσεις μας να εγκαταλείψουμε τη μουσική. Δεν αφήνουμε τη μελωδία και την ακρόαση  της για τον βουβό κόσμο των εννοιών.

Δεν δημιουργούμε ένα «λεξικό» όπου θα αντιστοιχούμε  ήχους με σχήματα ή χρώματα.  Τα λεξικά  μάς  παραπέμπουν σε άλλους χώρους και άλλα μέσα, από τα οποία θέλουμε να ξεφύγουμε για να εμπλουτίσουμε την εκπαιδευτική εμπειρία, και γενικότερα το σχολείο.

Δεν αναζητάμε την «πηγή» από την οποία κυλούν χρώματα στο άκουσμα της μουσικής. Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει, ούτε επιθυμούμε να τη δημιουργήσουμε. Δεν θέλουμε να κινηθούμε σε φαντασιακά και άκρως υποκειμενικά πλαίσια, στα οποία εξάλλου καμιά εκπαιδευτική διαδικασία δεν μπορεί να καθορίσει τα οφέλη. 

Στο έργο των μεγάλων ζωγράφων και μουσικών, οι δύο τέχνες έχουν συναντηθεί επανειλημμένα. Θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε τα έργα τους. Η σκέψη τους, όμως, είναι τόσο σύνθετη και ιδιαίτερη που  οι δυνατότητές  και οι γνώσεις μας δεν επιτρέπουν να τη κατακτήσουμε, στο βαθμό που θα μας οδηγούσε στην απλοποίησή της ώστε να καθιερώσουμε μια μέθοδο για τους μαθητές. Θα πρέπει να δουλέψουν πολλοί άνθρωποι προς αυτή τη κατεύθυνση, θεωρητικά και πρακτικά,  με πολλές και διαφορετικές γνώσεις. Παραμένει μια δυνατότητα προς διερεύνηση.

Ζωγραφική και μουσική στην εκπαίδευση – Η μέθοδος.

Η συνάντηση δύο τεχνών ή το πέρασμα από τη μία τέχνη στην άλλη. Ο ασφαλέστερος και πλουσιότερος δρόμος είναι να επικεντρωθούμε στα μορφικά τους στοιχεία. Επιβάλλεται όμως, ο μουσικός ήχος και η εικαστική μορφή να διατηρήσουν την  αυτονομία τους, αποφεύγοντας τη δημιουργία υβριδίων στη σκέψη μας. Που σημαίνει ότι αποδεχόμαστε το αυτονόητο: ο μουσικός ήχος δεν έχει χρώμα και το χρώμα ή το σχήμα δεν έχουν ήχο. Έχουν όμως  ιδιότητες και έχουν διαμορφώσει ένα  χαρακτήρα  μέσα στις συνθέσεις.  Από εδώ  προκύπτει και ο πλούτος των γνώσεων προς τους μαθητές.

Ένας  ήχος μπορεί να μην έχει χρώμα ή σχήμα όπως τα βλέπουμε στη ζωγραφική, αλλά ένας ήχος έχει ένταση. Ένταση έχει και ένα χρώμα. Ο οξύς ήχος μπορεί να συναντήσει το οξύ σχήμα. Η διάρκεια μπορεί να βρει το αντίστοιχό της στην έκταση του χώρου. Η παραλλαγή του μουσικού θέματος στην παραλλαγή του μοτίβου. Ο ρυθμός της μουσικής στη ρυθμική ανάπτυξη των σχημάτων.

Προσανατολιζόμαστε προς τις ποιότητες και σε αυτές τις ποιότητες αναζητούμε αντιστοιχίες.  Η μουσική σύνθεση σε αντιστοιχία με την εικαστική σύνθεση  διατηρώντας την αυτονομία τους,  τη μορφική τους ακεραιότητα και πληρότητα. Επιδιώκουμε μία δίοδο από τη μία τέχνη στην άλλη, μια δυνατότητα της σκέψης μας για γόνιμη περιήγηση.

Οι μαθητές κατανοούν καλύτερα τη μουσική, όχι μόνο από τη προσεκτική ακρόαση που απαιτεί αυτή η μέθοδος αλλά και από τη διαδικασία, ανάλυσης και μελέτης των επιμέρους  στοιχείων. Κατανοούν καλύτερα τη ζωγραφική αφού δημιουργούν διευρύνοντας τα μορφικά στοιχεία της,  στα όρια που τους υποδεικνύει η μουσική.

Μιχάλης Κοντούδης – Εικαστικός